Henryk Hryniewski – polski artysta, który ocalił gruzińskie dziedzictwo kulturowe

Opublikowano przez

Henryk Hryniewski – Polak zakochany w Gruzji

Historia Henryka Hryniewskiego to niezwykłe świadectwo skrzyżowania kultur, pasji i lojalności wobec ideałów artystycznych i społecznych. Choć urodził się w gruzińskim Kutaisi, był synem polskich powstańców styczniowych zesłanych na Kaukaz. Całe swoje życie poświęcił pracy na rzecz rozwoju gruzińskiej kultury, badając jej dziedzictwo architektoniczne, tworząc unikalne dzieła malarskie i edukując młode pokolenia artystów. Jego losy to fascynujący przykład transkulturowego życia człowieka, który mimo polskiego pochodzenia stał się jednym z najważniejszych twórców kultury gruzińskiej przełomu XIX i XX wieku.

Dzieciństwo i pochodzenie – polskie korzenie na Kaukazie

Henryk Hryniewski urodził się 22 listopada 1869 roku w Kutaisi, w zachodniej części dzisiejszej Gruzji. Jego ojciec był polskim zesłańcem, uczestnikiem powstania styczniowego z 1863 roku. W wyniku represji carskich trafił na Kaukaz, gdzie osiedlił się wraz z rodziną. Wychowany w domu przesiąkniętym patriotyzmem i pamięcią o Polsce, młody Henryk chłonął zarazem atmosferę wielokulturowej Gruzji, będącej wówczas częścią Imperium Rosyjskiego.

Już od najmłodszych lat zdradzał zainteresowanie sztuką i architekturą, co skierowało go na drogę artystycznego wykształcenia. W późniejszych latach edukował się w Petersburgu, gdzie zyskał solidne podstawy malarstwa i rysunku, a także zdobył wiedzę z zakresu architektury, która miała ogromny wpływ na jego późniejszą twórczość.

Twórczość malarska – między realizmem a symboliką

Choć Hryniewski był także architektem i pedagogiem, to właśnie malarstwo było jego pierwszą pasją. Tworzył przede wszystkim realistyczne pejzaże, portrety i kompozycje o charakterze dokumentacyjnym, przedstawiające Gruzję i jej architekturę. Jego prace charakteryzują się precyzyjnym rysunkiem, subtelnym światłocieniem i nieczęstą umiejętnością uchwycenia nastroju miejsca. W jego obrazach widoczne jest również zainteresowanie symboliką i historią regionu.

Hryniewski dokumentował gruzińskie cerkwie, klasztory, fortyfikacje i domy mieszkalne. Pragnął zachować dla przyszłych pokoleń szczegóły konstrukcyjne i stylistyczne zabytków, które nierzadko niszczały z powodu zaniedbań lub były narażone na modernizacyjne ingerencje.

Architekt i dokumentalista dziedzictwa Gruzji

Jednym z najważniejszych obszarów działalności Hryniewskiego była jego praca jako badacza i dokumentalisty architektury Gruzji. W pierwszych dekadach XX wieku rozpoczął systematyczną inwentaryzację obiektów zabytkowych na terenie całego kraju. Wykonywał rysunki i opisy techniczne starożytnych budowli, publikując je w specjalistycznych opracowaniach oraz albumach. Jego dzieła były nie tylko artystyczne, ale i naukowe – stanowiły rzeczywiste narzędzie w ochronie dziedzictwa kulturowego.

Hryniewski uważał, że to, co lokalne i tradycyjne, może być silnym fundamentem tożsamości narodowej. Z tego powodu poświęcał czas na badanie ornamentyki, konstrukcji i ikonografii gruzińskich budowli sakralnych. Jego dokumentacja przyczyniła się do późniejszych prac konserwatorskich, a także rozwinęła świadomość architektoniczną społeczeństwa gruzińskiego.

Pedagog – ojciec nowoczesnego nauczania sztuki w Tbilisi

Nie sposób pominąć jego wkładu w rozwój edukacji artystycznej. Hryniewski był współzałożycielem i wykładowcą w Narodowej Akademii Sztuk Pięknych w Tbilisi, gdzie nauczał rysunku, architektury i historii sztuki. Uczył nie tylko techniki, ale i wrażliwości na formę, proporcje oraz znaczenie kulturowe dzieł. Wpajał uczniom konieczność szacunku wobec rodzimych tradycji artystycznych i wspierał ich niezależność twórczą.

W uznaniu jego zasług nazwano go czasem „ojcem gruzińskiej architektury narodowej” – nie tylko za prace projektowe, lecz także za teoretyczne opracowania oraz codzienną dydaktykę. Bez wątpienia odegrał kluczową rolę w kształtowaniu nowej generacji gruzińskich twórców, którzy kontynuowali jego idee.

Ofiara represji – tragiczny koniec życia

Los Henryka Hryniewskiego potoczył się jednak tragicznie. W latach 30. XX wieku, w czasie stalinowskiego Wielkiego Terroru, wielu gruzińskich intelektualistów i artystów zostało objętych represjami. Ze względu na swoje polskie pochodzenie, kosmopolityczne wykształcenie oraz niezależne poglądy Hryniewski stał się jedną z ofiar czystki.

W 1937 roku został aresztowany przez NKWD pod zarzutem działalności antysowieckiej. Zginął prawdopodobnie niedługo potem – okoliczności jego śmierci nie zostały jednoznacznie wyjaśnione. Zatarte ślady sprawiły, że pamięć o jego dokonaniach przez długi czas pozostawała przytłumiona przez historię. Dopiero po rozpadzie Związku Radzieckiego zaczęto na nowo doceniać jego wkład w kulturę gruzińską i naukę o sztuce.

Dziedzictwo Henryka Hryniewskiego – pamięć, która wraca

Dziś, w XXI wieku, postać Henryka Hryniewskiego na nowo zyskuje uznanie zarówno w Polsce, jak i w Gruzji. Jego rysunki architektoniczne, publikacje i obrazy stają się przedmiotem wystaw oraz analiz naukowych. Współcześni badacze podnoszą znaczenie jego pracy jako bohatera dwóch kultur – polskiej i gruzińskiej. Jego życiorys stanowi wzorcowy przykład tego, jak można łączyć lokalne korzenie z uniwersalną pasją do sztuki i nauki.

W Gruzji Hryniewski staje się symbolem artysty oddanego sprawie zachowania narodowego dziedzictwa. W Polsce zaś przywoływany jest jako przykład wrażliwego twórcy-emigranta, który mimo obcej ziemi pozostał wierny etosowi polskiego inteligenta. Nawet ponad 150 lat po narodzinach, powstała na styku kultur i tragedii historia jego życia wciąż inspiruje artystów, historyków i pasjonatów architektury.

Dziedzictwo Henryka Hryniewskiego to wartość ponadnarodowa – świadectwo mozolnej pracy, wiary w wartość lokalnej tożsamości oraz nieugiętej postawy wobec brutalnych mechanizmów historii.

tagi: PolacywGruzji, HenrykHryniewski, architektura