Szymon Czechowicz – wybitny malarz baroku i twórca polskiej szkoły malarskiej

Barokowy mistrz z Krakowa – kim był Szymon Czechowicz?

Wśród najważniejszych malarzy polskiego baroku nie sposób nie wspomnieć o Szymonie Czechowiczu – artyście, który nie tylko reprezentował najwyższy poziom malarstwa religijnego XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej, lecz także jako nauczyciel wywarł znaczący wpływ na kształtowanie się rodzimej szkoły malarskiej. Urodzony w Krakowie przed 22 lipca 1689 roku, Czechowicz nie tylko zdobył międzynarodowe wykształcenie, ale także zostawił po sobie dziesiątki monumentalnych dzieł rozsianych po kościołach i pałacach całej dawnej Polski.

Studia w Rzymie – źródło stylu i prestiżu

Artystyczna droga Szymona Czechowicza rozpoczęła się od rodzinnego Krakowa, ale jego najważniejsza formacja miała miejsce za granicą. Dzięki protekcji możnowładcy Franciszka Maksymiliana Ossolińskiego, Czechowicz w 1711 roku wyjechał do Rzymu, gdzie został przyjęty do prestiżowej Akademii Świętego Łukasza. Tam zdobył gruntowne wykształcenie pod okiem Benedetta Lutiego – wybitnego włoskiego malarza barokowego. Już w 1716 roku zdobył akademicką nagrodę za dwa rysunki: „Samson zabijający lwa” i „Zwycięski powrót z wyprawy”.

Podczas pobytu w Rzymie Czechowicz kopiował dzieła takich mistrzów jak Rafael, Guido Reni, Rubens, Federico Barocci czy Carlo Maratta. Z czasem sam zaczął tworzyć obrazy religijne przeznaczone dla kościołów w Krakowie i Kielcach, co świadczy o uznaniu, jakim cieszył się jego talent jeszcze przed powrotem do Polski. Barokowa estetyka malarstwa rzymskiego, zwłaszcza wpływy Maratty i Lutiego, miała pozostać z nim przez całe życie.

Powrót do Polski i kariera artysty elit

Po niemal 20 latach spędzonych w Rzymie Czechowicz wrócił do ojczyzny w 1731 roku. Osiedlił się w Warszawie i szybko zaczął rywalizować z innymi uznanymi malarzami o protekcję dworu Augusta II Mocnego. Choć nie został oficjalnym malarzem królewskim, zdobył ogromne uznanie i zamówienia od polskich i litewskich możnowładców oraz duchowieństwa wysokiego szczebla.

Wśród jego mecenasów znaleźli się m.in. Jan Aleksander Lipski, biskup krakowski; Jan Fryderyk Sapieha, kanclerz wielki litewski; rodziny Sułkowskich, Tarłów, Branickich i Rzewuskich. Czechowicz tworzył dla nich zarówno portrety, które często nawiązywały do stylu portretu sarmackiego, jak i monumentalne obrazy ołtarzowe zdobiące kościoły w Krakowie, Wilnie, Poznaniu, Tyczynie, Lwowie, Lesznie czy Opolu Lubelskim.

Sarmacki styl i psychologia portretu

Choć Czechowicz był mistrzem malarstwa religijnego, nie mniej istotną rolę w jego twórczości odgrywały portrety. Inspirował się saską szkołą portretu, łącząc klasyczne ujęcie z próbą ukazania psychologii postaci. Takie podejście wyróżniało go na tle wielu jemu współczesnych twórców, dla których portret był wyłącznie reprezentacją statusu, bez głębszego studium osobowości modela.

W portretach Czechowicza pojawia się wyrafinowanie, subtelne użycie światła i kolorystyki, szczególnie od lat 50. XVIII wieku, kiedy to malarz coraz śmielej sięgał po delikatniejsze, pastelowe barwy charakterystyczne dla stylu rokoko. Widać to np. w jego przedstawieniu Jana Fryderyka Sapiehy czy hetmana Klemensa Branickiego.

Mistrz i nauczyciel – szkoła Czechowicza

Wyjątkową rolą Czechowicza było także jego oddanie edukacji artystycznej. W Warszawie założył własną, bezpłatną szkołę malarstwa, w której kształcił wielu młodych artystów. Wśród jego uczniów znajdowali się uznani później twórcy, tacy jak Franciszek Smuglewicz, Tadeusz Konicz czy Jan Bogumił Plersch. Szkoła Czechowicza przyczyniła się do kontynuacji i rozpowszechnienia barokowego stylu we wschodniej i środkowej Europie.

Ta dydaktyczna działalność zapewniła Czechowiczowi wpływ nie tylko jako artyście, ale też jako mentorowi kolejnych pokoleń malarzy. Dzięki jego nauczaniu polskie malarstwo religijne i portretowe nabrało profesjonalizmu i stylistycznej jednolitości, zyskując uznanie nie tylko w kraju, ale i poza jego granicami.

Dziedzictwo barokowego mistrza w kulturze współczesnej

Szymon Czechowicz zmarł 21 lipca 1775 roku w Warszawie i został pochowany w krypcie Kościoła Kapucynów. Choć czas nie zawsze był łaskawy dla spuścizny artysty, wiele jego dzieł przetrwało i dziś zdobi świątynie i muzea w Polsce i na Litwie. W 2009 roku Poczta Polska uhonorowała malarza, umieszczając na znaczkach znane dzieła: „Złożenie do grobu” i „Chrystus Zmartwychwstały”.

Co ciekawe, twórczość Czechowicza pojawiła się też w kulturze popularnej – w jednym z odcinków serialu „Ojciec Mateusz” (sezon 8, odcinek 103 – „Fatalna decyzja”) kluczową rolę odgrywa fikcyjny obraz Matki Boskiej Bolesnej przypisany właśnie temu malarzowi. Pokazuje to, że nawet po ponad dwóch wiekach, nazwisko Czechowicza wciąż przyciąga uwagę i stanowi istotny element dziedzictwa kulturowego Polski.

Wkład Czechowicza w polską sztukę barokową

Dzięki integracji zachodnich wzorców z lokalną tematyką religijną oraz indywidualnemu podejściu do psychologii przedstawianych postaci, Czechowicz uznawany jest za jednego z najwybitniejszych malarzy doby baroku w Polsce. Jego dzieła łączą kunszt warsztatowy z głęboką duchowością, co zapewnia im miejsce zarówno w historii sztuki, jak i w świadomości kulturowej Polaków.

Szymon Czechowicz nie tylko tworzył piękne obrazy – kreował rzeczywistość estetyczną Rzeczypospolitej XVIII wieku, odsłaniając uroki baroku, a jednocześnie zbliżając się do subtelności rokoka. Jego biografia to historia o pasji, edukacji, sztuce i wpływach – historia, która do dziś inspiruje i zachwyca.

Tagi: barok, sztuka sakralna, SzymonCzechowicz