Edgar Degas – życie i twórczość mistrza impresjonizmu, ruchu i kobiecego piękna

Edgar Degas – mistrz ruchu, światła i kobiecego piękna

Edgar Degas, urodzony 19 lipca 1834 roku w Paryżu, to jedna z najbardziej fascynujących i niejednoznacznych postaci impresjonizmu. Choć technicznie zaliczany był do tego nurtu, sam nie identyfikował się z tą grupą w pełni, a jego twórczość często balansowała na granicy realizmu i romantyzmu. Jego szczególna wrażliwość na ruch, światło i subtelne aspekty ludzkiego ciała uczyniły go nie tylko wybitnym malarzem, ale i prekursorem nowoczesnych technik obrazowania tańca, kobiecości i życia codziennego. Współcześnie jest nie tylko ikoną światowej sztuki, ale i inspiracją dla kolejnych generacji artystów.

Dzieciństwo i edukacja: klasyczne korzenie geniusza

Degas pochodził z dobrze sytuowanej paryskiej rodziny – jego ojciec był bankierem o włoskich i kreolskich korzeniach. Dzięki stabilnej sytuacji finansowej rodziny mógł poświęcić się karierze artystycznej bez troski o zarobek. W 1855 roku rozpoczął naukę w École des Beaux-Arts, gdzie studiował pod kierunkiem Louisa Lamothe’a. Początkowo inspirowany był twórczością Jeana Augusta Dominique’a Ingres’a – klasycyzującego malarza akademickiego. Dowodem tego wpływu są wczesne historyczne sceny malowane przez Degasa z dbałością o linie i proporcje postaci.

Z czasem jednak artysta uwolnił się od akademickich konwencji i zaczął interesować się codziennością, co zbliżyło go do impresjonistów. Swoje obserwacje życia wyrażał z ogromną precyzją – zarówno malując, jak i rzeźbiąc. Cieszył się szacunkiem wśród kolegów po fachu, choć jego niezależna osobowość i niekiedy kłótliwa natura czyniły go outsiderem w jakiejkolwiek artystycznej grupie.

Tancerki, café i teatr – kobieta jako symbol epoki

Jednym z ulubionych motywów Degasa były kobiety w scenach z życia codziennego, zwłaszcza baletnice. Z ponad 1500 dzieł artysty, około połowy dotyczy właśnie tancerek. Fascynacja ruchem, kształtem ciała, ale także kulisami scenicznego życia zdominowały jego twórczość od lat 70. XIX wieku. Dzieła takie jak „Lekcja tańca”, „Primaballerina” czy osławione „Błękitne tancerki” stanowią nie tylko dokument epoki belle époque, ale też introspekcję artysty w relację między ciałem a przestrzenią.

Degas eksperymentował z perspektywą, często malując postaci z nieoczywistych punktów widzenia – z góry, z boku, jakby podpatrywał rzeczywistość w półmroku. Często pokazuje kulisy, momenty przygotowania do występu, zmęczenie i niedoskonałości – rzeczywistość daleką od teatralnej iluzji. Jego innowacyjne kadry były inspirowane japońskimi drzeworytami i fotografią, która w tamtym okresie zyskiwała na popularności.

Oko impresjonisty, dusza realisty

Choć Degas wystawiał swoje prace z impresjonistami – był jednym z organizatorów ich pierwszej wystawy w 1874 roku – różnił się od innych przedstawicieli nurtu istotnie. Nie malował w plenerze (en plein air), jak Monet czy Pissarro, preferując zacisze pracowni. Skupiał się na kompozycji, konturze i analizie ruchu, preferując pastel, olej i węgiel od akwareli czy akrylu. Jego podejście było bardziej introspektywne, przez co czasami nazywano go formalistą lub racjonalistą wśród impresjonistów.

Jednym z najbardziej znanych obrazów artysty jest „Absynt” (1876), przedstawiający kobietę i mężczyznę w kawiarni, pogrążonych w pustce i melancholii. Dzieło to jest uważane za komentarz społeczny na temat izolacji i dekadencji miejskiego życia. Obraz został ostry skrytykowany we Francji, lecz w Anglii zyskał zainteresowanie, szczególnie ze względu na surową atmosferę i doskonałą kompozycję sceny.

Degas jako rzeźbiarz – ucieczka przed ślepotą

Wraz z postępującym pogorszeniem wzroku w latach 80. XIX wieku, Degas zaczął eksplorować inne techniki artystyczne – przede wszystkim rzeźbę oraz pastele. Światło i precyzja stały się dla niego coraz mniej dostępne, stąd wybór bardziej wyczuwalnych palcami materiałów. Na szóstej wystawie impresjonistów w 1881 roku po raz pierwszy zaprezentował rzeźbę „Czternastoletnia tancerka” – kontrowersyjne dzieło o realizmie wręcz brutalnym, wykonane z wosku, z prawdziwą kokardą i spódniczką z tiulu.

Po śmierci Degasa w jego pracowni znaleziono ponad 70 woskowych modeli postaci tancerek, koni i kobiet kąpiących się. W 1921 roku zostały odlane w brązie przez firmę Hébrard w technice wosku traconego i należą dziś do najcenniejszych eksponatów w kolekcjach muzeów na całym świecie. Te rzeźby nie tylko demonstrują geniusz Degasa jako obserwatora ciała ludzkiego, ale też jego nieustające dążenie do uchwycenia ruchu w czasie i przestrzeni.

Dziedzictwo i upamiętnienie

Degas zmarł 27 września 1917 roku w Paryżu w wieku 83 lat. Został pochowany na Cmentarzu Montmartre, a jego twórczość na trwałe wpisała się w kanon światowej sztuki. Jego imię nosi m.in. krater na Merkurym – symboliczny znak uznania dla człowieka, który dostrzegał to, co niewidoczne dla innych.

Jego dzieła znajdują się dziś w największych muzeach świata: Musée d’Orsay, Metropolitan Museum of Art, National Gallery w Londynie czy Cleveland Museum of Art. Dzieła Degasa nie tylko utrwalają piękno przemijalnego momentu, ale też wciąż inspirują do refleksji nad relacją między artystą a jego światem – światem pełnym światła, cienia, napięcia między obowiązkiem a marzeniem.

Degas nie szukał poklasku – odrzucał nowoczesność, fotografię i nawet samego siebie jako impresjonistę. A jednak to właśnie jego indywidualizm, odwaga formalna i niepohamowana potrzeba obserwacji sprawiają, że jego twórczość pozostaje do dziś tak intensywnie obecna w europie i poza nią.

tagi: impresjonizm, historia-sztuki, EdgarDegas