Giorgio Vasari – twórca włoskiego renesansu i pionier historii sztuki

Giorgio Vasari – artysta, architekt i ojciec historii sztuki

W historii sztuki europejskiej niewielu twórców zapisało się tak znacząco, jak Giorgio Vasari. Był nie tylko zdolnym malarzem i architektem, lecz przede wszystkim jednym z pierwszych teoretyków i historyków sztuki, który utrwalił biografie największych artystów włoskiego renesansu. Jego dzieło pt. Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów ukształtowało sposób postrzegania artystów i sztuki nawet do czasów współczesnych.

Wczesne lata i edukacja malarska małego geniusza z Arezzo

Giorgio Vasari urodził się 30 lipca 1511 roku w Arezzo, w regionie Toskanii. Już od najmłodszych lat wykazywał zainteresowanie rzemiosłem artystycznym, co zostało dostrzeżone i docenione przez jego kuzyna Lucę Signorellego – wybitnego malarza renesansowego. Dzięki jego rekomendacji Vasari uczył się u witrażysty Guglielmo da Marsiglia, zdobywając pierwsze doświadczenia w sztuce użytkowej.

Równolegle uczęszczał na zajęcia prowadzone przez Giovanniego Pollio Lappoliego, gdzie poznawał podstawy humanizmu – istotnej podstawy światopoglądowej epoki renesansu – oraz architektury. W wieku zaledwie 16 lat wyjechał do Florencji, by kontynuować naukę. Tam, dzięki protekcji kardynała Silvio Passeriniego, Vasari rozwijał kontakty z elitami artystycznymi dworu Medyceuszy.

Florencja i inspiracja Michałem Aniołem

Pobyt w Florencji okazał się dla Vasariego kluczowy. Trafił pod opiekę pisarza Pierio Valeriano, który rozwijał jego humanistyczną edukację. Vasari bywał również częstym gościem Akademii Bandinelliego oraz warsztatu Andrei del Sarto. Największy wpływ na jego twórczość miał jednak sam Michał Anioł. Styl wielkiego mistrza odcisnął silne piętno na malarstwie Vasariego, widoczne w ekspresyjności postaci i skomplikowanych układach kompozycyjnych.

Artysta manierystów – freski, uczniowie i wpływy

W 1529 roku Vasari udał się do Rzymu, gdzie z bliska podziwiał arcydzieła Rafaela i innych mistrzów rzymskiego renesansu. To doświadczenie umocniło jego manierystyczne podejście do malarstwa – styl, który osiągnął popularność w drugiej połowie XVI wieku jako kontynuacja, lecz także odwrót od klasycyzmu renesansu. Jego obrazy pełne były wydłużonych sylwetek i dramatycznych scen, co można podziwiać m.in. we freskach w Palazzo della Cancelleria w Rzymie czy w pałacu Palazzo Vecchio we Florencji.

Jego warsztat artystyczny dał początek nowej generacji twórców. Uczniami i naśladowcami Vasariego byli Sebastiano Flori, Bartolome Carducho, Mirabello Cavalori czy Alessandro Fortori, którzy kontynuowali manierystyczną estetykę mistrza.

Giorgio Vasari jako architekt – korytarz przez miasto

Chociaż współcześnie znany jest przede wszystkim jako teoretyk sztuki, Vasari odnosił również znaczące sukcesy jako architekt. Jego najważniejsze dzieło architektoniczne to Galeria Uffizi we Florencji wraz z tzw. Korytarzem Vasariego (Corridoio Vasariano) – zamkniętą galerią, która łączy Uffizi z Palazzo Pitti, biegnąc nad rzeką Arno oraz przez zabudowania miejskie i słynny Ponte Vecchio. Korytarz ten miał umożliwić Medyceuszom bezpieczne i prywatne przemieszczanie się między rezydencjami.

Vasari przebudowywał również wnętrza kościołów – m.in. Santa Maria Novella oraz Santa Croce, gdzie wprowadził manierystyczne rozwiązania architektoniczne, m.in. usunięcie średniowiecznych lektoriów i dodanie nowoczesnych chórów. W tej ostatniej świątyni namalował obraz Adoracja Trzech Króli, zamówiony przez samego papieża Piusa V.

„Żywoty…” – kamień milowy historii sztuki

Najbardziej przełomowym osiągnięciem Vasariego było bez wątpienia napisanie dzieła Le vite de’ più eccellenti pittori, scultori e architetti, znanego dziś jako Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów. Pierwsze wydanie dzieła ukazało się w 1550 roku, a drugie – kilkanaście lat później w 1568 – zostało uzupełnione i poprawione. Dedykowane Kosmie I Medyceuszowi, to monumentalne dzieło zawierało biografie najważniejszych włoskich artystów – od Cimabuego przez Giotta i Donatella aż po Michała Anioła, którego Vasari uważał za najwybitniejszego twórcę w historii sztuki.

Vasari zaprezentował nowatorskie podejście do opisywania dziejów sztuki – zakładające dokładny rozwój, upadek i ponowny rozkwit. W przeciwieństwie do dzisiejszych metod badawczych, polegał często na anegdotach, opowieściach i własnych obserwacjach, co z jednej strony dodaje lektury kolorytu, z drugiej jednak – nie zawsze pozwala ufać mu bezgranicznie jako źródłu. Mimo to, jego dzieło wywarło ogromny wpływ na nowożytnych historyków sztuki – od XVII aż do XXI wieku.

Społeczna pozycja i spuścizna kulturalna

Vasari był nie tylko szanowanym artystą, ale także człowiekiem o wysokiej pozycji społecznej. W rodzinnej Arezzo wybudował własne domostwo, które dziś pełni funkcję muzeum. Zasiadał w miejskiej radzie i sprawował funkcję gonfaloniere – najwyższego urzędnika miejskiego. Był też żonaty z Niccolosą Bacci i cieszył się zaufaniem papieskiego dworu – czego dowodem jest otrzymanie w 1571 roku Orderu Złotej Ostrogi od papieża Piusa V za zasługi dla Kościoła i kultury.

Odszedł w wieku 62 lat, 27 czerwca 1574 roku we Florencji. Pozostawił po sobie nie tylko liczne dzieła malarskie i architektoniczne, ale również spuściznę intelektualną, która przetrwała wieki. Jego metoda opowiadania o sztuce, łączenie faktów z narracyjnym urokiem oraz dociekliwość w przedstawianiu artystów uczyniła z niego patrona wszystkich, którzy dziś zajmują się historią sztuki zawodowo lub amatorsko.

Choć badania współczesnych naukowców wielokrotnie korygowały błędy Vasariego, jedno pozostaje niezmienne – to on położył fundament pod europejską historiografię artystyczną, tworząc trwały pomost między dawnymi mistrzami a pokoleniami odbiorców i badaczy.

wordpress tags: historia-sztuki, renesans, GiorgioVasari