Philipp Otto Runge – życie i twórczość wizjonera niemieckiego romantyzmu

Opublikowano przez

Philipp Otto Runge – malarz, myśliciel i wizjoner epoki romantyzmu

Philipp Otto Runge (1777–1810) był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli niemieckiej wczesnej romantyki, obok Caspara Davida Friedricha. Choć jego życie było krótkie, jego dorobek wywarł ogromny wpływ nie tylko na malarstwo, ale również na teorię sztuki, kolorystykę i koncepcję dzieła totalnego – Gesamtkunstwerk. Runge nie tylko wyraził ducha epoki romantyzmu, ale również aktywnie go kształtował, tworząc głęboką syntezę sztuk i duchowości. Jego prace, mimo częściowych zniszczeń, wciąż inspirują kuratorów, badaczy i artystów. Kim był człowiek, który przez Goethego był podziwiany, ale przez społeczeństwo swojej epoki – często niedoceniany?

Z Wolgastu do Hamburga: początki pełne kontrastów

Philipp Otto Runge urodził się 23 lipca 1777 roku w Wolgaście, w regionie Pomorza należącym wówczas do Szwecji. Był dziewiątym dzieckiem z jedenaściorga dzieci rodziny kupieckiej. Jego ojciec był handlarzem i armatorem, co wyznaczało mu początkowo przyszłość zawodową w biznesie. Jednak mimo słabego zdrowia i przebytej gruźlicy w dzieciństwie, Runge wytrwale dążył do spełnienia swojego artystycznego powołania.

W wieku 18 lat przeniósł się do Hamburga, gdzie jego brat Daniel prowadził firmę spedycyjną. Właśnie w Hamburgu młody Philipp Otto wszedł w krąg intelektualistów i miłośników sztuki, a jego talent malarski zaczął się krystalizować. Znajomość z poetą Matthiasem Claudiusem oraz rysunki i lekcje sztuki udzielane przez miejscowych artystów utorowały mu drogę do kariery artystycznej.

Studia i rozwój artystyczny: Kopenhaga i Drezno

Lata 1799–1801 Runge spędził w Kopenhadze, studiując na tamtejszej Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych. Pobierał nauki m.in. u znakomitego klasycysty Jensa Juela, a także u Nicolai Abildgaarda – pedagoga wielkiego rzeźbiarza Bertela Thorvaldsena. Studia obejmowały także anatomię, geometrię, studium antyku i rysunek z natury. To były podstawy, na których Runge świadomie budował swoją przyszłą, rewolucyjną estetykę.

W 1801 roku przeniósł się do Drezna, gdzie uczył się pod okiem Antona Graffa. Tu poznał Caspara Davida Friedricha oraz kręgi romantyczne z Johannem Gottfriedem Quistorpem i poetą Ludwigiem Tieckiem na czele. Effectem spotkania z romantykami było pogłębienie duchowości w twórczości Runges – pod wpływem Tiecka i mistyka Jakoba Böhmego zmienił swoją koncepcję sztuki, traktując ją jako środek dostępny człowiekowi do wyrażania duchowych treści.

Przyjaźń z Goethem i narodziny teorii koloru

Jednym z najważniejszych momentów w życiu Runges było spotkanie z Johannem Wolfgangiem von Goethem w Weimarze w 1803 roku. Runge nie tylko zainspirował się teoriami Goethea na temat barw, lecz sam wniósł istotny wkład w ich rozwój poprzez przesyłane artyście własne dzieła i przemyślenia teoretyczne. Ich korespondencja, trwająca aż do śmierci Runges w 1810 roku, jest jednym z najcenniejszych świadectw filozoficznej refleksji nad kolorem i estetyką epoki romantyzmu.

W 1806 roku Runge wysłał Goethemu ryciny do cyklu „Cztery pory dnia” oraz traktaty dotyczące symboliki barw. Tak rozpoczęła się pasjonująca wymiana myśli, która zaowocowała produkcją kolorowego koła barw – słynnego „Farbenkugel”, uważanego za jeden z pierwszych trójwymiarowych modeli koloru w historii nauki i sztuki.

Miłość i rodzina: Pauline Susanna Bassenge

W życiu Runges głęboko zakorzeniona była także miłość – zwłaszcza ta do Pauline Susanny Bassenge, córki drezdeńskiego właściciela fabryki rękawiczek. Choć ojciec dziewczyny początkowo nie akceptował artysty jako odpowiedniego kandydata na zięcia, ostatecznie zgodził się na zaręczyny. Ślub odbył się w 1804 roku, a para zamieszkała w Hamburgu. Małżeństwo doczekało się czwórki dzieci, z których najmłodsze urodziło się dzień po śmierci artysty i otrzymało na jego cześć imię Philipp Otto.

Twórczość – między symboliką a realizmem

Philipp Otto Runge był artystą głęboko sprzeciwiającym się ówczesnym akademickim normom malarstwa, opartym na ilustracyjnym podejściu do tematu. W odróżnieniu od Friedricha, który koncentrował się głównie na pejzażu, Runge znacznie więcej uwagi poświęcał postaci ludzkiej – zarówno w scenach symbolicznych, jak i w portretach („Die Hülsenbeckschen Kinder”, 1806).

Jednym z jego najważniejszych osiągnięć był cykl „Die Zeiten” (Pory dnia) – zestaw rycin opartych na jego wcześniejszych, wycinanych z papieru sylwetach (scherenschnitte). Liczne dzieła Runges noszą znamiona wyraźnej duchowości, a jego koncepcja pejzażu jako „wielkiej hieroglify” (czyli symbolicznej opowieści) czyni go wyjątkowym intelektualistą epoki. Uważał, że „najgłębsza mistyka religijna” może zostać wyrażona tylko przez nową formę sztuki – „specjalną landschafterey”.

Wizja Gesamtkunstwerk – dzieła totalnego

Runge marzył o syntezie sztuk – zjednoczeniu malarstwa, poezji, muzyki i architektury w jednym, spójnym dziele. Była to jego odpowiedź na fragmentaryzację kultury i próbą przywrócenia sensu sztuce poprzez głęboką integrację z duchowością człowieka i jego otoczeniem. W tym aspekcie jest prekursorem koncepcji Gesamtkunstwerk, popularnej później u Richarda Wagnera i artystów secesyjnych.

Dziedzictwo i spuścizna

Philipp Otto Runge zmarł 2 grudnia 1810 roku w Hamburgu, mając zaledwie 33 lata. Mimo że część jego dzieł uległa zniszczeniu (np. w pożarze Glaspalast w Monachium w 1931 roku), jego twórczość pozostała inspiracją dla kolejnych pokoleń. W zbiorach Hamburger Kunsthalle znajduje się dziś większość zachowanych prac Runges. Jego dzieła można też podziwiać w Pomorskim Muzeum Krajowym w Greifswaldzie oraz w Muzeum Historyczno-Kulturalnym w Stralsundzie.

Rok 2010, dwusetna rocznica jego śmierci, obfitował w wydarzenia artystyczne, w tym wielką wystawę „Kosmos Runge” w Hamburger Kunsthalle. Był także bohaterem literackim – np. jako postać w powieści „Der Butt” Güntera Grassa oraz w korespondencji z Clemensem Brentano, opublikowanej w książce w 1974 roku. Runge pozostaje po dziś dzień symbolem romantycznego artysty-filozofa – wizjonera, który próbował uchwycić duchową głębię bytu poprzez piękno formy i koloru.

tagi: PhilippOttoRunge, romantyzm, malarstwo niemieckie