Léon Lhermitte i naturalizm w malarstwie XIX wieku – życie, twórczość i wpływ „malarza żniwiarzy”

Naturalizm w sztuce Léona Lhermitte’a – życie, twórczość i dziedzictwo francuskiego „malarza żniwiarzy”

Léon Augustin Lhermitte, urodzony 31 lipca 1844 r. w Mont-Saint-Père w regionie Aisne, to jeden z najbardziej rozpoznawalnych przedstawicieli naturalizmu w malarstwie francuskim XIX wieku. Jego twórczość malarska i graficzna skupiała się na przedstawieniu życia wiejskiego i codziennego trudu klasy pracującej – tematów, które w epoce industrializacji i urbanizacji stawały się coraz bardziej wyparte z głównego nurtu sztuki. Choć współcześnie może pozostawać nieco w cieniu wielkich impresjonistów, takich jak Monet czy Renoir, jego wpływ na rozwój sztuki, a także uznanie wśród kolegów artystów – w tym Vincenta van Gogha – są niezaprzeczalne.

Wczesne lata i edukacja artystyczna – od Picardii do Paryża

Lhermitte dorastał w skromnej, ale wykształconej rodzinie – jego ojciec był nauczycielem i szybko dostrzegł plastyczne uzdolnienia syna. W 1863 roku Léon rozpoczął naukę w École spéciale de dessin et de mathématiques, znanej jako „Petite École”, kształcącej przyszłych projektantów i rzemieślników artystycznych. Tam uczył się pod kierunkiem Horace’a Lecoq de Boisbaudrana, który przywiązywał dużą wagę do pamięci wzrokowej i obserwacji rzeczywistości – cechy, które Lhermitte przeniósł do swojej przyszłej pracy artystycznej. Edukację kontynuował w prestiżowej École des beaux-arts w Paryżu.

W przeciwieństwie do wielu rówieśników, którzy fascynowali się tematyką mitologiczną lub portretową, Lhermitte od początku czerpał inspirację z życia codziennego, zwłaszcza z realiów familijnej Picardii. Jego wczesne rysunki i szkice przedstawiały sceny wiejskie, które w przyszłości miały stać się jego znakiem rozpoznawczym.

Styl naturalistyczny – estetyka pracy i codzienności

Lhermitte był jednym z czołowych przedstawicieli naturalizmu – kierunku, który zrywał z romantycznym idealizmem i skupiał się na realistycznym, często brutalnie szczerym ukazaniu rzeczywistości. Artysta przedstawiał chłopów, robotników, targi miejskie i sceny bytowania wiejskiego z niesamowitą dbałością o szczegół i atmosferę chwili. Używał techniki światłocienia i wyrazistej kreski do pokazania zmęczenia na twarzach, ciężaru pracy, faktur ziemi i ubrań – wszystko po to, by podkreślić autentyczność pokazywanych scen.

Lhermitte najczęściej pracował w technice pastelu, oleju i rysunku węglem. Jego znane dzieło, „La Paie des moissonneurs” (1882), które przyniosło mu szeroką rozpoznawalność, jest genialnym przykładem jego stylu – przedstawia moment wypłaty dla żniwiarzy, pełen skupienia, uważnych spojrzeń i milczącej wymiany spojrzeń między pracodawcą a pracownikami.

Międzynarodowa kariera i uznanie środowisk artystycznych

Choć Lhermitte silnie związany był z Francją, jego kariera szybko nabrała wymiaru międzynarodowego. Po raz pierwszy odwiedził Anglię w 1869 roku, gdzie spotkał innych artystów, jak Alphonse Legros, James McNeill Whistler i Henri Fantin-Latour. Dzięki wsparciu znanych marszandów – Paula Durand-Ruela i Edwina Edwardsa – jego dzieła osiągały sukcesy również za granicą.

Wystawiał regularnie na paryskich salonach artystycznych, zdobywał prestiżowe nagrody i zasiadał w komisjach jurorskich, m.in. podczas Exposition universelle w Paryżu w 1900 roku czy podczas Międzynarodowej Wystawy Czarnobiałej (”Exposition internationale de blanc et noir”) w 1886 roku. Został także członkiem Académie des Beaux-Arts w 1905 roku.

Znaczenie „Les Halles” i artystyczny dokument Paryża XIX wieku

Jednym z jego nielicznych obrazów z tematyką miejską, ale równie znanym, jest monumentalne płótno „Les Halles” z 1895 roku. Obraz przedstawia życie i zgiełk targu w centrum Paryża, przed rewitalizacją, jakiej dokonał baron Haussmann. Praca ta, silnie dokumentuje społeczne warstwy ówczesnego miasta – handlarzy, robotników, przechodniów.

Początkowo przechowywane w paryskim ratuszu, dzieło zostało przeniesione do Petit Palais w 1904 roku, a po ewakuacji w czasie II wojny światowej i gruntownej konserwacji, ponownie możemy je oglądać w tym muzeum. Obraz ten nie tylko zachwyca precyzją wykonania, ale też pełni funkcję historycznego dokumentu epoki – bez powagi, ale z empatią wobec mieszkańców miasta.

Inspiracje i wpływ – od Jeana-François Milleta po Van Gogha

Krytycy często porównują Lhermitte’a do Jeana-François Milleta – również malarza wieśniaków. Jednak Lhermitte tworzył w bardziej skoncentrowanym społecznie ujęciu, często pokazując sceny relacji międzyludzkich oraz osadzając akcję w konkretnym kontekście społeczno-ekonomicznym. Był także ulubieńcem Vincenta van Gogha, który w jednym z listów do brata Théo pisał: „Kiedy myślę o Milletcie albo Lhermitcie, sztuka współczesna wydaje mi się równie potężna, jak dzieła Michała Anioła czy Rembrandta.”

Ten pełen podziwu głos Van Gogha ukazuje, jak bardzo Lhermitte wpływał na rówieśników, nie wywołując kontrowersji, lecz szacunek i uznanie. Jego twórczość była komentarzem społecznym, ale pozbawiona była ironii czy moralizowania – jedynie pełna ludzkiej troski i uwagi na detale codzienności.

Dziedzictwo rodzinne i uczniowie

Artysta był nie tylko uznanym twórcą, ale także ojcem i dziadkiem wpływowej rodziny francuskiej. Jego syn, Charles Augustin Lhermitte, był cenionym fotografem, a wnuk, François Lhermitte – znanym neurologiem. Znanym potomkiem rodu jest również aktor Thierry Lhermitte. Uczniem i sekretarzem Léona był inny artysta naturalista – Germain David-Nillet.

Lhermitte zmarł w Paryżu 27 lipca 1925 roku, niemal w przeddzień swoich 81. urodzin. Zostawił po sobie bogaty dorobek malarski, graficzny i rysunkowy, który do dziś fascynuje badaczy i kolekcjonerów sztuki. Jego twórczość nie tylko dokumentuje epokę, ale również wpisuje się w uniwersalne pytania o wartość pracy, miejsce człowieka w społeczeństwie i szacunek wobec prostych codziennych gestów.

Tags: malarstwo, naturalizm, LeonLhermitte